DİKKAT EKSİKLİĞİ VE HİPERAKTİVİTE DANIŞMANLIĞI

DEHB’in toplumda görülme sıklığı:

Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu hakkındaki bilgiler  uzun zaman öncesine dayanmakta ve yapılan araştırma ve incelemelerin sayısı her geçen gün daha da artış göstermektedir. Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu probleminin  toplumda görülme sıklığı,  tahmin edilenden  daha yoğun olarak karşımıza çıkmaktadır (%4-8 oranında). Bu durum 20-30 kişilik bir sınıfta ya da grup içinde en az 1-2 dikkat eksikliği problemi olan bireyin görülebileceği anlamına gelmektedir. DEHB belirtileri kadınlara oranla erkeklerde ve tek yumurta ikizlerinde daha sık görülmektedir. Ayrıca ailesinde DEHB tanısı almış bir kişi olan çocuğun DEHB’li olma ihtimali yüksektir.

DEHB’in günümüzde durumu:

Günümüzde DEHB dünyada çocuklar arasında en sık rastlanan gelişimsel hastalık olarak görülmektedir. Dikkat eksikliği, odaklanamama, dikkatin sürdürülebilirliği, konsantrasyon eksikliği gibi problemleri çocuk, ergen, genç ve yetişkin olmak üzere tüm bireyler farklı şekillerde yaşayabilmektedir. Biz İDEM İstanbul Dikkat Geliştirme Aile Danışmanlık Merkezi olarak dikkat eksikliği ve hiperaktivite problemi konusunda ilaçsız dikkat geliştirme yöntemlerini, eklektik ve bütüncül bir terapi süreci içerisinde ele almaktayız.

Öncelikle dikkat eksikliği ve öğrenme süreçleri konusunda var olan problemler, anne babalar ve sınıf öğretmenleri tarafından okul yaşantısının başlamasıyla fark edilir. Bazen çevredekiler tarafından DEHB belirtileri duygusal ya da davranış problemi ile karıştırılabilir. Özellikle sadece dikkat eksikliğinin yoğun olduğu tipe ilişkin problem yaşayan çocuklar, sessiz ve içe dönük bir yapıya sahip olduklarından dolayı, anne-baba ve çevrenin gözünden kaçabilmektedir.

Ayrıca dikkat eksikliği ve hiperaktivite problemi, sadece çocuklarda görülen bir problem değildir. Günümüzde yetişkinlerde de sıklıkla karşılaştığımız bir problemdir. Çocuklarda görülen dikkat eksikliği ve hiperaktivite belirtileriyle, yetişkinlikte yaşanan dikkat eksikliği belirtileri farklıdır.

Dikkat eksikliği olan çocuklarda, kendini kontrol etme ve dikkatini zihinsel beceri gerektiren faaliyetlere vermede sorun vardır. “Motor takılmış gibi sürekli hareket halinde olma durumu ”,“sık sık hayallere dalıp gitme”, “sonucunu düşünmeden davranma ve eyleme geçme ”, “görev ve sorumluluklarını erteleme, unutma ”  vb. davranışlarla çevre tarafından tanımlanabilen çocuklardır. DEHB olan çocukların bazılarında aşırı hareketlilik ve dürtüsellik ile ilgili belirtiler ön plandayken bazıların da  dikkat eksikliği ile ilgili problemler yoğun olarak yaşanmaktadır. Çoğunluğunda ise dikkat eksikliği ve hiperaktiviteye ilişkin şikayetler bir arada görülür.

DEHB; dikkatsizlik, aşırı hareketlilik ve dürtüsellik gibi uyumsuz davranışları bir arada barındıran gelişimsel bir bozukluktur. Üç alt tipe ayrılmıştır:

Ağırlıklı Olarak Dikkat Eksikliği Bozukluğu: 

Yavaş bilgi işleme ve seçici dikkat ile odaklanma konusunda daha fazla problem görülür. Aşrı hareketlilik olmadan görülen DEHB türüdür.

Ağırlıklı olarak Hiperaktive-Dürtüsel Bozukluk:

Hiperaktivitenin yoğun olduğu, dikkat eksikliğinin daha az olduğu aşırı hareketli tiplerdir. Aşırı hareketlilik hali yaşla birlikte azalabilir, dürtüsellik devam eder daha ileri yaşlarda yerini iç huzursuzluk gibi belirtilere bırakabilir..

Birleşik Tip (Dikkat Eksikliği & Hiperaktivite Bozukluğu): 

Doğum sonrasında  ilk yürümeye başladığı dönemlerde belirti verir ve okul öncesi dönemde, özellikle de  okulun ilk yıllarında tanı alabilir. Dikkat eksikliği, hiperaktivite ve dürtüselliğin birçok semptomlarını gösterir. Kendilerini duygusal ve davranış olarak kontrol etme becerileri düşük olup çok farklı düzeylerde dikkat problemleri vardır.

Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu olan bireylerde öğrenme güçlüğü, kaygı, depresyon, anksiyete, davranış bozukluğu, okul başarısızlığı, iş verimsizliği, aile hayatında problemler, alkol ve maddeye bağımlılık gibi problemler birlikte görülebilmektedir.

Çocuklarda görülen dikkat eksikliği belirtileri:

• Başladığı işi tamamlamakta güçlük çeker, yarım bırakır (ödevi, oyunu yarım bırakma, oyunu sürdürememe).
• Yönerge alma konusunda sorun yaşar.
• Dikkatlerini yaptığı işe veya oyuna vermekte zorlanır (Uzun süre film izleme, puzzle yapma).
• Evde veya okulda yapacağı işler ve aktiviteler için gereken malzemeleri kaybeder. Siz konuşurken dinlemez gibi görünür.
• Sorumluk almakta zorlanır.
• Ayrıntıları gözden kaçırır.
• Düzensiz görünür, dağınıktır.
• Zihinsel beceri gerektiren çalışmaları yapmakta zorlanır.
• İlgileri çok çabuk dağılır.
• Ödevlerini tamamlamak zor gelir. Ödevin başına oturamaz farklı gerekçelerle ödevin başından kalkar, odada ve sınıf içerisinde gezinmek isteyebilir.
• Kendilerinden istenen bir şeyi, kendilerine birkaç defa söylenildikten sonra yapabilir.
• Unutkanlık, okula ve derslere karşı ilgisizlik, öğrendiği bilgiyi çabuk unutma görülebilir.

Hiperaktivite belirtileri:

• Hiperaktivitede çocuğun hareketliliği aşırıdır ve yaşıtlarıyla karşılaştırdığımızda gözle görülür bir farklılık vardır.
• Motor takılmış gibi sürekli hareket halinde olup yerinde duramaz.
• Elleri ve ayaklarını sürekli hareket halindedir.
• Kendi başına sakin bir şeklide oynamayı ve oturmayı beceremez.
• Sessiz sakin oyun oynamakta güçlük çeker.
• Yerli yersiz koşup tırmanır.
• Çok konuşur.
• Genellikle sorulan soru tamamlanmadan cevabını yapıştırır.
• Sabırsız ve acelecidirler.
• Her zaman bir şeylerle uğraşırlar.
• Ders çalışma masasının başında oturmaktan sıkılıp kalmak ister zamanı verimli kullanamaz.
• Sırasını beklemekte zorlanırlar.
• Olaylara veya konuşmalara müdahale edip yarıda keserler.

OKULDA DİKKAT EKSİKLİĞİ VE HİPERAKTİVİTE BOZUKLUĞU

Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB), nöro-psikiyatrik bozukluktur. Ayrıca dikkatsizlik, hiperaktivite ve dürtüsellik boyutlarını içerir. Rahatsızlık yedi yaş öncesinde kendini göstermeye başlar fakat daha çok ilkokul yıllarında tanı koyulmaktadır. Bunun sebebi belli yönergelerle karşılaşmaları ve  kendilerini  disipline  etmeleri  beklendiği  için,  problemli  davranışları  daha  çok  göze  çarpmaktadır. DEHB belirtileri sadece çocukluk dönemiyle sınırlı değildir, ergenlik ve erişkinlik döneminde de kendini gösterebilmektedir.

Okul  öncesi  dönemde DEHB’li  çocukların  davranışları  ancak  aşırı  ölçüde  zarar  verici  olduğunda  fark edilebilmektedir. Daha çok okul yıllarında fark edilen bu problem, öğrencilerin okuldaki davranışlarını ve okul başarılarını olumsuz yönde etkilemektedir. Sınıf ortamında, DEHB’li öğrenciler, dikkat toplama yeteneğindeki sınırlılık, dağınıklık, anlatılanları dinlemede güçlükler, düzensizlik, unutkanlık, dürtülerini kontrol etmede zorlanma, aşırı konuşma, sırasını bekleyememe, kurallara uymada güçlük gibi davranış problemleri gösterirler. Bu öğrenciler bir ya da  birkaç  uyarana  aynı  anda  dikkat  etme  konusunda  başarısızdırlar,  elleri  ayakları  kıpır  kıpırdır, oturmaları beklenen  durumlarda sürekli  ayaktadırlar ve  sınıfta  amaçsızca koşuşturup dururlar,  bir  işi sonuna  kadar  tamamlayamazlar,  sürekli  olarak  diğer  insanların  sözünü  keser, kendilerine  bir  soru sorulduğunda, soru tamamlanmadan yanıt verirler. DEHB olan öğrenciler, görsel dikkat ve bir çalışmayı sabırla tamamlama konusunda sorun yaşarlar ve derse katılımlarında zorlanırlar. DEHB’da ana sorun, kişinin belirli işle ilgilenirken, içinden gelen başka bir şey yapma isteğine engel olamamasıdır.

DEHB’li öğrencilerin eğitime erken başlanması, sağlıklı ve uyumlu bir yaşam sürdürebilmeleri için önemlidir.Dikkat eğitimi konusunda çocuklarla yürütülecek  çalışmalarda, öncelikle görsel  ve  işitsel  dikkatle  ilgili  temel beceriler üzerinde  durulduğunu belirtmekte, daha sonra  çocuklara kendi kendine  yönerge verme ve bu çerçevede içsel konuşmanın öğretilmesinin önemi üzerinde durmaktadırlar.

Okul temelli müdahale yöntemleri ve bilişsel davranışçı terapi ile, DEHB’nin belirtilerini azaltmakta ve davranış problemlerini çözmektedir. DEHB’nin temel belirtileri, bu öğrencilerin okuldaki davranış özellikleri, okulda  alınabilecek  önlemler,  pekiştireçlerin  etkili  şekilde kullanılması, ödül sistemi, problemli davranışlarla baş edebilme, davranış düzenleme teknikleri ve ebeveynlerle işbirliği gibi konulara dikkat edilebilir. Ayrıca bilişsel müdahaleler, kendi kendine yönerge verme ve kendini yönetme stratejileri de uygulanan yöntemler arasında  yer  almaktadır. DEHB  yaşayan  öğrencilerin  kendi  kendine  soru sorma,  kendi  kendini  kontrol  etme,  yönlendirme,  plan  yapma  gibi  konularda  sorun  yaşadıkları belirtilmektedirler. Uygulanacak  eğitim  programları  çerçevesinde  DEHB’li  çocukların  bu  yeterlilikleri geliştirmeleri üzerinde çalışılması (örn. kendi kendine yönerge verme yöntemi, kendi kendini kontrol etme, problem çözme eğitimi gibi) oldukça önemlidir de  DEHB’li  çocuklara  yönelik  kişilerarası  sorun  çözme  eğitiminin  akademik,  bilişsel  ve  davranışsal problemler  üzerinde  olumlu  etkileri  olduğunu  belirtmektedirler.

Yetişkinlerde Görülen dikkat eksikliği belirtileri:

• Konsantre olamamak,
• Odaklanamama,
• Dikkatin sürdürülmesi konusunda güçlük,
• Dalıp dalıp gitmeler,
• Karşısında konuşanı dinlemekte güçlük yaşama, dinlerken kopmalar yaşaması,
• Konuşurken konudan konuya geçme, konuştuğunu unutma,
• Gereğinden fazla konuşma,
• Ayrıntılarla  ilgilenmekten sıkılmak,
• Zamanın nasıl geçtiğini unutma, dışarıdan seslenenleri duymama aşırı odaklanma haliyle zihnindeki kaostan kurtulmaya çalışma hali,
• Organizasyon becerilerinde zayıflık,
• Unutkanlık,
• Zamanı kontrol etme güçlüğü,
• Planlama yapamama, bir işe başlamakta ve bitirmekte zorlanma,
• İşe ve randevularına geç kalma,
• Özel kişisel eşyalarını (ev ve iş  anahtarı ,cüzdanı) kaybetme, unutma,
• Sorumluluğunda olan küçük görevleri (faturaları ödemek gibi…) unutma,
• Toplantılarda uygunsuz davranma-kalkıp yürüme,
• Konuşmaları bölme sık sık araya girme sonucunu düşünmeden konuşma,
• Alkol ve madde kullanımına ilgisinin olması,
• Heyecan arayışı,
• Aynı anda birçok işi yapmaya çalışma,
• Risk almaya çok meyilli olma,
• Sorumluluklarından çok çabuk sıkılma,
• Eleştiriye açık olmama,
• Duygusal olarak dalgalanmalar,
• Motivasyonu sürdürme güçlüğü nedeniyle iş ve aile yaşantısında dalgalanmalar yaşanması,

Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Tanısı nasıl konur :

Dikkat Eksikliği Hiperaktivite bozukluğu, birçok çocukta normalde görülebilecek belirtileri içerir ancak, tanıyı koyarken bunların sayısı, süresi ve çocuğun hayatını ne ölçüde olumsuz etkilediği, en az altı ay belirtilerin devam etmesi önemlidir. Dikkat eksiliği belirtilerinin 7 yaşından önce başlamış olması ve en az iki farklı ortamda sorun yaratıyor olması gerekir. Birey hakkında  ayrıntılı bilgi alınması çok önemlidir. Anne-babadan, öğretmenden, çocuğun kendisinden ve olabildiğince çok veri toplanmaya çalışılır. Dikkat eksikliği konusunda toplanan bilginin tutarlı olması önemlidir. Ebeveynler genellikle okul öncesi dönemde dikkatsizlik, aşırı hareketlilik, dürtüsellik belirtilerini gözlemlerler ancak genellikle tanı, çocuğun okula başlamasından sonra konulur. Aile içinde ve erken dönemde sorun yaratmasa da okul gibi yapılandırılmış, kurallı ve kalabalık bir ortamda belirtiler belirgin hale gelir. Ayrıca  fiziki muayene yapılması (işitme ,görme ,kan testleri) önemlidir. Moxo vb. nöropsikoljik testler sonrası ayırıcı tanı koymak son yıllarda daha da kolaylaşmıştır.

İDEM’de uygulanan dikkat geliştirmeye yönelik çalışmalar:

Dikkat eksikliği konusunda en iyi çözüm yöntemi çoklu–bütüncül bir uygulamadır. Merkezimizde  kullanılan yöntemler; davranışçı terapi, bilişsel terapi, okul ve ev ortamına ilişkin düzenlemeler, çocuk, ergen ,genç, yetişkin ve aile danışmanlığı, ailelere yönelik destekleyici terapi, dikkat, odaklanma ve konsantrasyon arttırıcı egzersizler, seçici dikkat, bölünmüş dikkat, odaklanma ve zamanlamaya yönelik egzersizler, kısa ve uzun süreli hafızaya yönelik dikkat geliştirme programları, oyun terapisidir. Ayrıca gerek duyulduğun da  ilaç tedavisi için yönlendirmeler yapılmaktadır.